Şiir çevirisi, herhangi bir dilde yazılmış olan bir şiirin, anlamını ve formunu kaybetmeyecek şekilde başka bir dile aktarılmasına ve bu aktarım sürecinin sonunda çıkan esere denir. Şiir, yüzyıllar boyunca romantik, sosyal, politik veya kültürel amaçlarla kullanılmış, tarih sahnesinde önemli rol oynamıştır. Ancak şiiri oluşturan tek öge anlam değildir. Şiirde büyük önem taşıyan kafiye ve ritmin diller arası aktarımda hem dilbilimsel hem de anlamsal eşdeğerliliğini sağlamanın zorluğu açısından şiir çevirisi diğer metin çevirilerinden ayrılır ve edebiyat çevirisi kapsamında değerlendirilebilir.
Şiir Çevirisi Mümkün Müdür?
Çevirinin çıkmaz sokağı olarak anılan şiir çevirisinin mümkün olup olmadığı çeviri kuramcıları arasında oldukça tartışılan bir konu olmuştur. Kimi kuramcılar (Pedro, Holmes) diğer tüm metinler gibi şiir çevirisinin de mümkün olduğunu, çevrilemeyecek hiçbir şey olmadığını savunurken kimi kuramcılar (Jakobson, Nida) şiiri oluşturan tek ögenin anlam olmadığını, anlamın yanı sıra kafiye, ritim gibi biçim unsurlarının da olduğunu ve diller arası aktarımda bu unsurların çevrilemeyeceğini, bu nedenle de şiir çevirisinin mümkün olmadığını savunmuşlardır. Ancak bu iki görüş arasından bir galip çıkamamış ve şiir çevirisi günümüze kadar bir tartışma konusu olmuştur.
Şiir Çevirisinde Uygulanabilecek Yöntemler Nelerdir?
Şiir çevirisi, çeviribilimcilerin bir kısmı tarafından mümkün görülmese de küreselleşen dünyamızda, şiirlerin çevrilmesi neredeyse zorunlu hale gelmiştir. Andre Lefevere, en zor çeviri türlerinden biri olan şiir çevirisini yaparken kullanılabilecek ‘7 strateji 1 şablon’ adını verdiği stratejisini ortaya çıkartmıştır:
- Fonetik Çeviri: Kaynak dildeki sesi hedef dilde yeniden üretme aşaması.
- Birebir Çeviri: Kaynak dildeki kelimelerin hedef dildeki eşdeğerlikleriyle yapılan çeviri aşamasıdır.
- Ölçülü Çeviri: Kaynak dildeki ritmi hedef dilde yeniden üretilir.
- Metrik Çeviri: Kaynak dildeki şiirin anlamını, iletişimsel değerlerini ve sözdizimini hedef dile aktarma stratejisidir.
- Kafiyeli Çeviri: Kaynak dildeki şiirin kafiyesinin hedef dile aktarma stratejisidir.
- Boş /Serbest Çevirisi: Kaynak dildeki kelimelerin hedef dildeki eşdeğerliklerini değil uygun anlamsal bir karşılık yaratma şartıyla uygun karşılıkları bulma stratejisidir.
- Yorum: Kaynak metnin büyük oranda değiştirilmesidir. Kaynak metin olmadığında hedef metnin formu değişir. Çevirmen kendi şiirini üretir.
Şiir çevirisi alanında deneyim kazanmak için amatör şiir tercümesi denemeleri, literatürdeki yayınlarla kıyaslanabilir.